Χρήση ελληνικών γεωγραφικών ενδείξεων σε προϊόντα αργυροχρυσοχοΐας και κεραμικής

της Αικατερίνης Μαργέλλου *

Από τον Δεκέμβριο του 2025 οι βιοτέχνες μπορούν να υποβάλουν αίτηση για νέα γεωγραφική ένδειξη. Με την εφαρμογή του νέου Κανονισμού (ΕΕ) 2023/2411 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 18ης Οκτωβρίου 2023 («Κανονισμός»), σχετικά με την προστασία των γεωγραφικών ενδείξεων για χειροτεχνικά και βιομηχανικά προϊόντα, οι παραγωγοί θα μπορούν να προστατεύουν την ονομασία των χειροτεχνικών και βιομηχανικών προϊόντων τους σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση ως Γεωγραφική Ένδειξη (ΓΕ). 

Συγκεκριμένα, ο νέος Κανονισμός, ο οποίος θα εφαρμοστεί σε όλα τα κράτη-μέλη από την 1η Δεκεμβρίου 2025, επεκτείνει στα βιοτεχνικά και χειροτεχνικά προϊόντα την ίδια προστασία που παρέχεται μέχρι σήμερα για τις προστατευόμενες γεωγραφικές ενδείξεις στον αγροδιατροφικό τομέα σε επίπεδο ΕΕ. Προϊόντα όπως κοσμήματα, πορσελάνη, κεραμικά, υφάσματα, θα επωφεληθούν από αυτό το νέο καθεστώς, το οποίο θα ισχύει για όλους τους τύπους παραγωγών αν και εστιάζει στην υποστήριξη των ΜμΕ. 

Στόχος του Κανονισμού είναι η διαφύλαξη και ανάπτυξη της πολιτιστικής κληρονομιάς του χειροτεχνικού και βιομηχανικού τομέα, μέσω της προβολής των παραδοσιακών προϊόντων των οποίων τα βασικά χαρακτηριστικά συνδέονται στενά με τον τόπο παραγωγής τους και με την παραδοσιακή τεχνογνωσία, τόσο εντός της Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και στις αγορές τρίτων χωρών.

Πώς προστατεύονται σήμερα οι γεωγραφικές ενδείξεις σε εθνικό επίπεδο;

Μέχρι σήμερα μόνο 16 κράτη-μέλη έχουν θέσει ειδικά εθνικά συστήματα προστασίας για τις ΓΕ σε προϊόντα. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη μη ύπαρξη μηχανισμού σε επίπεδο ΕΕ για τη διαφύλαξη των ΓΕ των μη γεωργικών προϊόντων δημιούργησε την ανάγκη θέσπισης του ως άνω Κανονισμού (ΕΕ) 2023/2411. 

Στην Ελλάδα ο Οργανισμός Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΟΒΙ) σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Βιομηχανίας του Υπουργείου Ανάπτυξης, έχουν αναλάβει ήδη  μια σειρά πρωτοβουλιών για την προώθηση της ένταξης ελληνικών χειροτεχνικών και βιομηχανικών προϊόντων στο καθεστώς προστασίας των γεωγραφικών ενδείξεων, σύμφωνα με τον Κανονισμό. 

Ειδικότερα, η Γενική Γραμματεία Βιομηχανίας προωθεί το εθνικό νομοθετικό πλαίσιο για την απλούστευση της διαδικασίας ένταξης των ελληνικών προϊόντων, παρακολουθεί τις εξελίξεις σε ενωσιακό και διεθνές πλαίσιο,  υλοποιεί ενημερωτικές δράσεις και επισκέψεις  και  σχεδιάζει  εκδηλώσεις προώθησης των προϊόντων γεωγραφικής ένδειξης.

Η χώρα μας συμμετείχε με επιτυχία στη Διεθνή Διάσκεψη για τις Γεωγραφικές Ενδείξεις, που πραγματοποιήθηκε στις 28-29 Ιανουαρίου 2025 στο Αλικάντε της Ισπανίας με τρία μοναδικά χειροτεχνικά/βιομηχανικά προϊόντα: το φημισμένο μετάξι Σουφλίου, τα περίφημα κεραμικά Θραψανού και τα παραδοσιακά τσακώνικα υφαντά Τυρού, που αποτελούν σύμβολο της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς.

Τι είναι τα χειροτεχνικά και βιομηχανικά προϊόντα; 

Τα χειροτεχνικά προϊόντα είναι προϊόντα που παράγονται είτε εξ ολοκλήρου με το χέρι είτε με τη βοήθεια χειροκίνητων ή ψηφιακών εργαλείων είτε με μηχανικά μέσα, όταν η χειρωνακτική συμβολή είναι σημαντικό συστατικό του τελικού προϊόντος.
Τα βιομηχανικά προϊόντα είναι προϊόντα που παράγονται με τυποποιημένο τρόπο, συμπεριλαμβανομένης της μαζικής παραγωγής, και με τη χρήση μηχανημάτων.

Γιατί τα χειροτεχνικά και βιομηχανικά προϊόντα χρήζουν προστασίας; 

Τα γνήσια χειροτεχνικά και βιομηχανικά προϊόντα που προέρχονται από συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή και έχουν αναπτυχθεί με παραδοσιακό τρόπο αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις από προϊόντα απομίμησης, λόγω του αθέμιτου ανταγωνισμού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, την παρακμή των παραδοσιακών βιοτεχνικών επαγγελμάτων. 

Με την αναγνώρισή τους ως ΓΕ, οι ονομασίες των προϊόντων προστατεύονται νομικά από την απομίμηση, κάθε άλλη ψευδή ή παραπλανητική ένδειξη και τυχόν κατάχρηση εντός της ΕΕ, καθώς και σε τρίτες χώρες, που είναι πιθανό να παραπλανήσει τον καταναλωτή όσον αφορά την πραγματική προέλευση του προϊόντος.

Η σήμανση ΓΕ ενός προϊόντος, προσφέρει, έτσι, σαφές πλεονέκτημα καθώς, παρέχει στους καταναλωτές εγγύηση της καταγωγής αλλά και της διαδικασίας παραγωγής του προϊόντος σύμφωνα με υψηλά πρότυπα στην περιοχή προέλευσής του, αποτρέποντας την κατάχρηση των προστατευόμενων ονομασιών από προϊόντα απομίμησης.

Ποιά ελληνικά προϊόντα μπορούν να ενταχθούν στο νέο σύστημα προστασίας ΓΕ;

Τα ελληνικά προϊόντα που σχεδιάζεται να προταθούν ως υποψήφια να ενταχθούν στο καθεστώς των προστατευόµενων γεωγραφικών ενδείξεων με την εφαρμογή του Κανονισμού είναι τα ακόλουθα: κόσµηµα Ιωαννίνων, κόσµηµα Μακεδονίας (αφορά την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και τη γενική κατηγορία του «βυζαντινού κοσµήµατος»), Αθηναϊκό κόσµηµα, κεραµικά Κρήτης, Σίφνου, Ρόδου, Λέσβου και Θραψανού, υφαντά και κεντήματα Λευκάδας, υφαντά μεταξωτά Σουφλίου, υφαντά Θεσσαλίας, γούνα και δερμάτινα προϊόντα Καστοριάς, εκκλησιαστικά ξυλόγλυπτα, παραδοσιακά έπιπλα.

Ποιά χειροτεχνικά και βιομηχανικά προϊόντα θα επωφεληθούν από το καθεστώς προστασίας βάσει του νέου Κανονισμού;

Ο νέος Κανονισμός εισάγει τρία κριτήρια τα οποία πρέπει να πληρούν τα χειροτεχνικά και βιομηχανικά προϊόντα προκειμένου να επωφελούνται προστασίας σε επίπεδο ΕΕ. Συγκεκριμένα: 
(1) Το προϊόν πρέπει να προέρχεται από συγκεκριμένο τόπο, περιοχή ή χώρα·
(2) Η συγκεκριμένη ιδιότητα, φήμη ή άλλο χαρακτηριστικό του προϊόντος πρέπει να μπορεί να αποδοθεί κυρίως στη γεωγραφική του προέλευση και 
(3) Ένα τουλάχιστον από τα στάδια παραγωγής του προϊόντος πρέπει να εκτελείται εντός της οριοθετημένης γεωγραφικής περιοχής.

Ποιά είναι η διαδικασία της αίτησης για την εξασφάλιση της προστασίας; 

Ο Κανονισμός αναμένεται να εκσυγχρονίσει τη διαδικασία καταχώρισης και εξέτασης των γεωγραφικών ενδείξεων καθιερώνοντας δύο φάσεις για την ολοκλήρωσή της, την εθνική και την ευρωπαϊκή. 

Κατά την εθνική φάση, οι παραγωγοί θα υποβάλουν τις αιτήσεις γεωγραφικής ένδειξης στην αρμόδια εθνική αρχή, η οποία θα εξετάζει την αίτηση ΓΕ των παραγωγών και θα διεξάγει εθνική διαδικασία ένστασης, εφόσον πληρούνται οι σχετικές απαιτήσεις. Εάν η φάση αυτή ολοκληρωθεί επιτυχώς, οι σχετικές αιτήσεις θα διαβιβάζονται στο Γραφείο Διανοητικής Ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EUIPO) το οποίο τελικά θα αξιολογεί και θα εγκρίνει ή θα απορρίπτει τη σχετική καταχώριση. Στην Ελλάδα, αρμόδια αρχή για την πρώτη φάση (εθνική φάση) ορίζεται ο Οργανισμός Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΟΒΙ), ενώ στη συνέχεια θα λειτουργεί ως Γραφείο παραλαβής.

Στις περιπτώσεις που ένα κράτος-μέλος δεν έχει θεσπίσει εθνικό σύστημα για την προστασία των ΓΕ, το EUIPO διεκπεραιώνει την εθνική φάση της διαδικασίας με την υποστήριξη ενός ενιαίου σημείου επαφής στη χώρα της ΕΕ, μέσω μιας διαδικασίας άμεσης καταχώρισης.

Τί ισχύει σήμερα σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες;

Μέχρι σήμερα, δέκα έξι (16) κράτη – μέλη έχουν θεσπίσει εθνικό σύστημα για την προστασία των ΓΕ σε µη αγροτικά προϊόντα, τα οποία έχουν στην ουσία ισχύ µόνο εντός του κράτους-µέλους και όχι συνολικά εντός Ε.Ε και μόνο επτά (7) κράτη μέλη έχουν υποβάλει αίτηση καταχώρισης ΓΕ απευθείας στο EUIPO.

Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η Πορτογαλία, με το Πορτογαλικό Ινστιτούτο Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (INPI) ως αρμόδια αρχή για την καταχώριση των ΓΕ, η οποία έχει θεσμοθετήσει την προστασία των ΓΕ ήδη από το 1995, με αποτέλεσμα μέχρι σήμερα να έχει καταχωρίσει 35 χειροτεχνικές ΓΕ. 

Στην ίδια τροχιά κινείται και η Γαλλία, η οποία μέχρι τις αρχές του 2024 είχε κατοχυρώσει 17 χειροτεχνικά και βιομηχανικά προϊόντα μέσα από το εθνικό της σύστημα για την προστασία των ΓΕ (ήδη από το 2014), μεταξύ των οποίων, ο Γρανάτης Perpignan (Grenat de Perpignan), η δαντέλα της Calais-Caudry, οι πορσελάνες Limoges (porcelaine de Limoges), οι γρανίτες Βρετάνης (granit de Bretagne).

Ποιά η αξία των γεωγραφικών ενδείξεων σε εθνικό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο;

Η κατοχύρωση των προϊόντων χειροτεχνίας ως προστατευόµενης γεωγραφικής ένδειξης αναµένεται ότι θα δώσει στα προϊόντα αυτά υψηλότερη αξία και µεγαλύτερη προβολή, όπως ήδη συµβαίνει µε τα τρόφιµα. Η σήμανση ΓΕ ενός προϊόντος προσφέρει σαφές πλεονέκτημα καθώς παρέχει στους καταναλωτές εγγύηση της καταγωγής αλλά και της διαδικασίας παραγωγής του προϊόντος σύμφωνα με υψηλά πρότυπα στην περιοχή προέλευσής του, αποτρέποντας την κατάχρηση των προστατευόμενων ονομασιών από προϊόντα απομίμησης. 

Ωστόσο, οι γεωγραφικές ενδείξεις δεν αναγνωρίζονται μόνο ως διανοητική ιδιοκτησία με τη στενή έννοια, αλλά αποτελούν σημείο τομής μεταξύ παράδοσης και καινοτομίας, συμβάλλοντας στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και την προώθηση της οικονομικής και δημιουργικής εξέλιξης.

Αξιοσημείωτο παραμένει, επίσης, το ότι οι γεωγραφικές ενδείξεις σημειώνουν ραγδαία αύξηση και έχουν αναχθεί σε βασικό πυλώνα της εμπορικής πολιτικής της ΕΕ. Τούτο, διότι με την καταχώρισή τους προωθείται όχι μόνο η πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης, αλλά ενισχύεται η αγροτική και περιφερειακή ανάπτυξη των κρατών - μελών, η προστασία του οικοσυστήματος, ενώ δίνονται διεθνείς ευκαιρίες προώθησης των προϊόντων ΓΕ. 

Περαιτέρω, σε επίπεδο εθνικής οικονομίας, µελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έδειξε ότι η καθιέρωση ενιαίου θεσµικού πλαισίου για την προστασία των γεωγραφικών ενδείξεων πέρα από αγροτικά προϊόντα µπορεί να αυξήσει συνολικά στην Ε.Ε. το ενδοκοινοτικό εµπόριο κατά 4,9% έως 6,6% (ή κατά 37,650 δισ. ευρώ) και να δηµιουργήσει µέχρι και 338.000 νέες θέσεις εργασίας, ειδικά στην περιφέρεια.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, έχει σημειωθεί ότι οι γεωγραφικές ενδείξεις εισφέρουν 75 δισ. ευρώ ετησίως στην ευρωπαϊκή οικονομία και αντιπροσωπεύουν πάνω από το 15% των εξαγωγών τροφίμων και ποτών της ΕΕ, γεγονός που καταδεικνύει την σπουδαιότητά τους.

* Η Αικατερίνη Μαργέλλου είναι δικηγόρος Αθηνών και εργάζεται από το 1988 ως Αναπληρώτρια Γενική Διευθύντρια & Διευθύντρια Νομικής Υποστήριξης του Οργανισμού Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας